Πήγασος

I

Φτερωτό άλογο της μυθολογίας. Ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Μέδουσας. Αναπήδησε από το αίμα της μητέρας του όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας. Σύμφωνα με άλλο μύθο, ξεπήδησε από το χώμα της Ακρόπολης όταν ο Ποσειδώνας, μαλώνοντας με την Αθηνά για την κυριότητα της Αττικής, έμπηξε την τρίαινα του στη γη. Τέλος αναφέρεται και τρίτη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Δήμητρας. Ο Π. έσωσε τον Περσέα τον οποίο καταδίωκαν οι Γοργόνες και δαμάστηκε από το Βελλερεφόντη στην πηγή Πειρήνη του Ακροκόρινθου. Δωρήθηκε από το Δία στην Ηώ για να σέρνει το άρμα της. Tον θεωρούσαν πατέρα των Κενταύρων. Για πρώτη φορά ο Π. αναφέρεται από τον Ησίοδο στηΘεογονίατου (281). Στην Κόρινθο υπήρχε η παράδοση ότι η πηγή Πειρήνη σχηματίστηκε όταν το μυθικό αυτό άλογο κτύπησε με την οπλή του το χώμα. Κατά τη γνωστότερη παραλλαγή του μύθου, ο Π. ξεπήδησε από το λαιμό της Μέδουσας, μαζί με το Χρυσάορα, όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας. Γι’ αυτό, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, μια πηγή της Κορίνθου είχε σχήμα οπλής αλόγου. Εξάλλου στα νομίσματα της Κορίνθου η οπλή ήταν το κυριότερο έμβλημα. Ανάλογη παράδοση πάντως υπήρχε και στην Τροιζήνα για την Ίππου κρήνην και στον Ελικώνα για τις πηγές Αγανίππη και Ιπποκρήνη του Ιερού των Μουσών. Kατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και τους επόμενους, ο Π. σχετίστηκε με τις Μούσες και τον Απόλλωνα και έγινε σύμβολο της ποιητικής έμπνευσης.

Ο πρώτος που φαντάστηκε τον Π. με φτερά ήταν ο Πίνδαρος. Από τότε παρέμεινε φτερωτός και έτσι διασώθηκε σε πολλά μνημεία τέχνης, τα πιο γνωστά από τα οποία είναι η μετόπη του ναού της Γοργούς στην Κέρκυρα και η μετόπη του ναού στη Σελινούντα.

Ακροκέφαλο ανώνυμου καλλιτέχνη από ιδιωτική οικία, που παριστάνει τον Βελλεροφόντη επάνω στο φτερωτό Πήγασο. Βρέθηκε στη Θάσο και είναι του 6ου αι. π.χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο, Καβάλα).

Πήγασος. Ο μύθος του Βελλεροφόντη, ο οποίος πάνω στο φτερωτό άλογο, τον Πήγασο, σκοτώνει τη Χίμαιρα, έχει εμπνεύσει πολλές φορές την αρχαία τέχνη, όπως και τον άγνωστο καλλιτέχνη αυτού του ψηφιδωτού από την Όλυνθο, που είναι από τα πιο ενδιαφέροντα της αρχαίας πόλης.

II

(Αστρον.). Αστερισμός του βορείου ημισφαιρίου μεταξύ των αστερισμών Ανδρομέδας, Κύκνου, Υδροχόου κ.ά. Περιλαμβάνει 118 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι μεταξύ 2ου και 6ου μεγέθους. Οι τέσσερις λαμπρότεροι είναι: ο Μαρκάβ (α Πηγάσου), ο Σχεάτ (β Πηγάσου) ο Αλγκενίμπ (γ Πηγάσου) και ο Ενίφ (ε Πηγάσου), όλοι περίπου δευτέρου μεγέθους. Οι τρεις πρώτοι μαζί με τον αστέρα Άλφερατ (α Ανδρομέδας) καταλαμβάνουν τις κορυφές ενός μεγάλου κανονικού τετράπλευρου, το οποίο φαίνεται κατά τις αίθριες φθινοπωρινές και χειμερινές νύχτες.

* * *

ο, ΝΜΑ

1. μυθολ. φτερωτό άλογο, γιος τού Ποσειδώνος και τής Μέδουσας ή τής Γης, γονιμοποιημένης από το αίμα τής Γοργούς, ή τής Γης από την οποία ξεπήδησε κατά την έριδα τού Ποσειδώνος και τής Αθηνάς στην Ακρόπολη τών Αθηνών

2. αστρον. εκτεταμένος ευδιάκριτος αστερισμός τού βόρειου ημισφαιρίου

νεοελλ.

1. ως προσηγ.

α) ζωολ. μικρόσωμο θαλάσσιο ψάρι, μήκους 15 περίπου εκατοστομέτρων, με επίμηκες σώμα, καλυμμένο, εκτός από την ουρά, από θώρακα με οστέινους δακτυλίους

β) φυσ. ονομασία πυρηνικού αντιδραστήρα τύπου κολυμβητικής δεξαμενής, προορισμένου για επιστημονική έρευνα, για δοκιμές καυσίμων

2. αστροναυτ. ονομασία σειράς τριών αμερικανικών επιστημονικών τεχνητών δορυφόρων που εκτοξεύθηκαν το 1965

3. φρ. «ιππεύει τον Πήγασο» ή «καβάλα στον Πήγασο» — έχει ποιητική έμπνευση.

[ΕΤΥΜΟΛ. Λ. αβέβαιης ετυμολ. με επίθημα -(α)σος (πρβλ. κόμπασος, μέθυσος, πέτασος) που θυμίζει υποκορ. ανθρωπωνύμια όπως: Δάμασος, Ἔλασος, Ἄρκεσος, Πήδασος (πρβλ. πηδώ). Η άποψη, σύμφωνα με την οποία το όνομα παράγεται από τη λ. πηγή οφείλεται μάλλον σε παρετυμολογία. Πιθανότερη φαίνεται η παραγωγή του από το επίθ. πηγός (< πήγνυμι), με την αρχική του σημ. «συμπαγής, δυνατός» και όχι με τη σημ. «άσπρος» που αποδόθηκε στο επιθ. μτγν. (βλ. λ. πηγός). Έχει διατυπωθεί, τέλος, και η άποψη ότι το όνομα ανάγεται στο προελληνικό γλωσσικό υπόστρωμα].